Zewsząd słyszymy, że po 1 maja Polskę będzie obowiązywało prawo unijne. Co to oznacza? Czy polskie przepisy nie będą już podstawą prawną w rozstrzyganiu sporów? Warto przyjrzeć się temu problemowi, bo - jak wiemy - nieznajomość prawa szkodzi.
We Wspólnocie Europejskiej wyróżniamy takie oto najważniejsze instytucje:

Główny ciężar stosowania prawa wspólnotowego jest jednak przerzucony na sądy krajowe - to one rozstrzygają sprawy przed nimi zawisłe i mają obowiązek stosowania prawa europejskiego. Europejski Trybunał Sprawiedliwości ma za zadanie zapewnić poszanowanie tego prawa. Dlatego też, jeśli sądy krajowe mają wątpliwości dotyczące prawa wspólnotowego, mają obowiązek zwrócić się z prawnym zapytaniem do ETS. Trybunał przedstawia wówczas obowiązujące prawo wspólnotowe i wypowiada się na temat interpretacji prawa krajowego w aspekcie jego zgodności z prawem wspólnotowym.
Źródłem prawa unijnego są: rozporządzenia - mają zasięg ogólny i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich (obywatel może się bezpośrednio na nie powołać i z nich wywodzić swe prawa); dyrektywy - wiążą każde państwo członkowskie, do którego są skierowane i państwo to ma obowiązek wprowadzić odpowiednie regulacje do swojego porządku prawnego; decyzje - wiążą tych adresatów, do których są kierowane (są jeszcze zalecenia i opinie, ale te nie mają dla państw członkowskich mocy wiążącej).
Występowanie obywatela państwa członkowskiego do ETS, jak i SPI jest ograniczone, bo przede wszystkim „badanie” prawa zaczyna się - jak już zauważyliśmy - na poziomie sądu krajowego. Jeśli ten dostrzega w sprawie aspekt unijny i ma wątpliwości co do interpretacji prawa wspólnotowego, zwraca się do Trybunału z pytaniem prawnym (prejudycjalnym), czyli występuje o orzeczenie wstępne. Strona postępowania, niestety, nie może tego zrobić; może natomiast podpowiedzieć sądowi istniejącą (wspólnotową) normę prawną i zasugerować, by ten wystąpił do Trybunału w Luksemburgu. Trybunał wydaje wówczas orzeczenie wstępne, które sąd krajowy musi uwzględnić.
Obywatel może natomiast bezpośrednio zwrócić się do SPI, ale tylko w sprawie decyzji organów Wspólnoty Europejskiej, które bezpośrednio go dotyczą, i w sprawie bezczynności tych organów, jeśli chodzi o wydanie aktów prawnych.
Sąd Pierwszej Instancji został powołany w 1988 r., by odciążyć ETS. W skład SPI wchodzi 15 sędziów, na czele których stoi prezes. SPI będzie mógł również rozstrzygać w sprawie orzeczeń wstępnych, chociaż procedura ta początkowo została zarezerwowana tylko dla ETS. Od orzeczeń tego Sądu można złożyć odwołanie do ETS.
Szersze uprawnienia w zakresie zwracania się do ETS ma Komisja Europejska, tzw. strażniczka traktatu. Można zatem zwrócić się do niej ze skargą o naruszenie prawa wspólnotowego w kraju członkowskim. Wówczas KE zajmuje się sprawą i jeśli stwierdzi nieprawidłowości w stosowaniu prawa, skieruje sprawę do ETS.
Wcześniejsze orzeczenia Trybunału również mają wpływ na toczący się w sądzie proces - sąd powinien te orzeczenia znać i wziąć pod uwagę, a uczestnik procesu może w piśmie procesowym wskazać orzeczenia ETS, które są według niego dla sprawy istotne. Stąd tak ważne jest, by obywatele państw członkowskich znali orzeczenia Trybunału (ETS, proszę nie mylić z drugim europejskim Trybunałem, który ma swoją siedzibę w Strasburgu i działa na nieco innej zasadzie).
Zasadniczą regułą prawa wspólnotowego jest orzeczenie w sprawie Simmenthal 106/77 - jeżeli przepis krajowy jest sprzeczny z prawem wspólnotowym, sąd krajowy ma obowiązek odmówić zastosowania przepisu krajowego.

Orzeczenia ETS

C - 385/99 - leczenie pozaszpitalne w państwie członkowskim UE innym niż państwo ubezpieczenia nie wymaga wsześniejszej zgody kasy chorych.
C - 224/01 - jeżeli sąd państwa członkowskiego orzeknie naruszenie w sposób poważny prawa wspólnotowego i podmiot indywidualny poniesie szkodę, podmiot może wystąpić o odszkodowanie od państwa.
C - 113/89 - wszystkie elementy składające się na swobodę świadczenia usług - materiały, urządzenia, pracownicy - poddane są wspólnotowej swobodzie świadczenia usług.
C - 2/88 - organy sądowe państw członkowskich są odpowiedzialne za stosowanie i przestrzeganie prawa wspólnotowego w krajowych systemach prawnych.